Procjena produkcije Jadrana i mogućnost predskazivanja njezine godišnje veličine u odnosu na faktore sredine

Sažetak

        Velik broj do sada prikupljenih podataka iz područja fizičke i biologijske oceanografije omogućio je da se procjeni veličina primarne i sekundarne proizvodnje Jadrana, da se uoči ovisnost proizvodnje o fluktuacijama klimatskih faktora, te da se, iz nađene činjenice o trogodišnjem zakašnjavanju fluktuacija sekundarne u odnosu na primarnu proizvodnju, ukaže na mogućnost predskazivanja visine sekundarne produkcije Jadrana.

        Podaci o primarnoj proizvodnji sistematizirani su u 4 produktivne zone prema ranijoj podjeli Jadrana po BULJANU, učinjenoj na temelju količine hra­njivih soli. U najprostranijoj zoni A godišnje se fiksira prosječno oko 55 g C/m², u zoni B oko 80 g C/m², u zoni C oko 60 g C/m², a u zoni D oko 150 g C/m². Te vrijednosti, uz odgovarajuće površine zona pokazuju da fitoplankton Jadrana godišnje fiksira oko 8,7 X 10⁶ tona ugljika.

       Uz pretpostavku da se u Jadranu pojavljuju uopćeno 3 trofične stepenice od proizvođača do organizama pogodnih za eksploataciju, te da je ekološka efikasnost na svakoj stepenici 15%, proizvodnja ribe u Jadranu je za prosječno bogatu godinu procijenjena na oko 300.000 tona.

        Kolebanja veličine primarne proizvodnje su povezana s prije ustanovlje­nim (BULJAN, 1953 a i b) fluktuacijama slanosti, nekih kemijskih svojstava i produkcije srednjeg Jadrana zbog povremenih većih prodora (ingresija) istočnomediteranske vode. Ustanovljeno je da neki klimatski faktori reguliraju veličinu advekcije intermedijarne vode s Levanta, koja utječe na slanost. Tu se misli na prevladavajuće gradijente tlaka zraka nad istočnim Mediteranom, te na količinu leda u sjevernom Atlantiku, koja je opet u vezi sa smještajem velikih baričkih centara kao što su islandska ciklona i sibirska anticiklona. O položaju tih centara ovisi jačina prodora hladnog i suhog polarnog kontinen­talnog zraka u istočni Mediteran. To uvjetuje formiranje većih količina istočne vrlo slane vode na Levantu, a veći gradijenti tlaka zraka njezinu jaču advekciju u Jadran, gdje se ona manifestira povišenim salinitetom

        Kolebanja srednje godišnje produkcije istog su reda veličine kao ona iz sezone u sezonu, dok su sezonske fluktuacije nekih lokalnih fizikalnih parametara (temperatura i slanost mora) iste ili znatno veće od višegodišnjih, iz čega se zaključuje da postoji jedan drugi regulator koji utječe na višegodi­šnje promjene produkcije, a čiji trend kretanja pokazuje određenu perzistentnost (advekcija istočne vode uvjetovana klimatskim faktorima).

       Direktnim mjerenjem je pokazano da se uz pojavu većeg zonalnog gradi­jenta tlaka zraka nad istočnim Mediteranom, pojavljuje u Jadranu jače izraže­na zapadna komponenta strujanja, pogotovo u intermedijarnom sloju, što označuje ulazak veće količine istočne vode u Jadran. Podaci ekspedicija »Atlan­tis« i »Chain« o rasporedu fosfata i totalnog fosfora su pokazali da je istočna voda bogatija tim komponentama od jadranske vode, osobito u intermedijar­nom sloju, u kojem se odvija i pretežan dio advekcije istočne vode u Jadran. Zato je zaključeno da advekcija istočne intermedijarne vode ima vrlo značajnu ulogu u donosu hranjivih materija i stoga i u produktivitetu većeg dijela Jadrana.

        Posebno se diskutira o ulozi rijeke Po i drugih sjevernotalijanskih rijeka na produktivnost Jadrana. Režim strujanja u Jadranu uvjetuje da se iz tog izvora obogaćuje samo njegov sjeverni dio i zapadna obala, dok u pridnenom sloju voda pretežno izlazi iz Jadrana, pa tako u smanjenoj mjeri obogaćuje gornje slojeve u vlastitom bazenu. Vrlo različit odnos N/P u sjevernom Jadra­nu, a osobito uz zapadnu obalu do Ancone, prema onom u Jabučkoj kotlini, govorio bi u prilog tome da se u njoj ne osjeća više utjecaj sjevernotalijan­skih rijeka. U prilog tome govori i odnos godišnjeg protoka rijeke Po te maksimalnih i srednjih godišnjih saliniteta u srednjem Jadranu. Protok rijeke Po pokazuje slabije izražen odnos prema maksimalnim salinitetima, koji su u tom području upravo određeni advekcijom istočne vode, a na koje se, opet, dobro veže primarna produkcija. Na taj način raspodjela Jadrana na 4 produk­tivne zone ima i svoju dinamičku određenost.

       U radu se takođe analizira utjecaj lokalnih faktora, kao što su naoblaka i vjetar, na višegodišnje promjene primarne produkcije. Nađeno je da su ti faktori sekundarnog značaja.

       Analiza statističkih podataka o ulovljenoj ribi je pokazala da se fluktua­cije primarne produkcije odrazuju na sekundarnu, ali sa zakašnjenjem od pri­bližno tri godine. Uvjeti primarne produkcije, odnosno klimatske prilike, cije­log tog intervala od 3 godine djeluju na sekundarnu produkciju, ali su naj­djelotvorniji u godini mriješćenja. Pelagična riba je svakako podložnija pri­rodnim fluktuacijama u odnosu na uvjete sredine, ali je pokazano da se i količina ukupno ulovljene ribe dobro slaže s fluktuacijama primarne produk­cije uz interval od 3 godine zakašnjenja.

        Analizirano je pitanje prostorne reprezentativnosti podataka o primarnoj produkciji u odnosu na procjenu količine ribe, pa je nađeno da se podaci o primarnoj produkciji iz srednjeg Jadrana mogu smatrati dovoljno reprezen­tativnim za procjenu lovine ribe istočne obale Jadrana. To je moguće zato što veličina primarne produkcije prvenstveno ovisi o advekciji istočne vode, koja se opet manifestira u najvećem dijelu istočne obale.

        Godišnje kolebanje kvantitete raspoložive ribe je također približno procije­njeno na bazi maksimalnih godišnjih kolebanja primarne produkcije na jed­noj postaji, u srednjem Jadranu (Stončica), za koju raspolažemo s 9-godišnjim nizom podataka. S obzirom na to da su najveća odstupanja srednjih godišnjih vrijednosti primarne produkcije od višegodišnjeg srednjaka na toj posta­ji + 60%, odnosno - 25%, ta su odstupanja primijenjena i na srednju godišnju sekundarnu produkciju. Na taj je način učinjena procjena godišnje produkcije ribe za jednu prosječnu, te za jednu bogatu i za jednu siromašnu godinu. Izračunano je da je godišnja produkcija jedne bogate godine otprilike dvostruka nego u siromašnoj godini, tj. da u bogatoj godini iznosi oko 470 hiljada tona prema cca 220 hiljada tona, dok prosječna godišnja produkcija Jadrana oko 300 hiljada tona.

        Na kraju je naglašeno da je na osnovu proučavanja meteoroloških i oceanografskih prilika i njihova utjecaja na primarnu produkciju moguće učiniti procjenu godišnje produkcije ribe i te procjene iskoristiti za prognoziranje raspoloživog stoka.