Mriješćenje srdele (Sardina pilchardus Walb.) u srednjem Jadranu u sezoni 1956-1957

Sažetak

       Prvo intenzivno istraživanje mriješćenja srdele u Jadranu izvršeno je 1950/51. (G a m u l i n  T.  i  K a r l o v a c  J., 1956) na području otvorenog srednjeg Jadrana. Ispitivana je dinamika mriješćenja i mrijestilišta, te je utvrđeno da se u navedenom području pojavljuju dvije odijeljene jezgre mriješćenja srdele: jedna uz obalu Šolte do zapadnog dijela otoka Brača i Paklenih otoka, i druga, manja, kod otočića Sveca. Razmatrano je mriješćenje u vremenu i prostoru, te intenzitet mriješćenja. Uzeti su u obzir hidrografski faktori u pokušaju interpretiranja mriješćenja srdele.

       U ispitivanjima mriješćenja srdele u sezoni 1956/57. obuhvatili smo isto područje uz proširenje i na kanalske područje srednjeg Jadrana (sl. 1). Upo­trebljavana je metoda vertikalnih poteza helgolandskom mrežom (Künne, 1933) koja je primjenjivana i kod prvog istraživanja.

       Hidrografski podaci su uzimani u tri sloja: na površini, na dubini od 20 m i 5 m iznad dna. Podaci temperature i saliniteta iz dubine od 20 m smatrani su kao reprezentativni u odnosu na jaja srdele.

       Cilj ispitivanja bio je da se ispita prostiranje i postojanost lokacije aree mriješćenja srdele, da se mriješćenje razmotri u svijetlu hidrografskih faktora i da se steče iskustvo o značaju broja jaja ispod 1 m² površine mora, kako bi se dobili elementi za procjenu relativne veličine naselja u mriješćenju.

        Istraživanje mriješćenja srdele obuhvaćeno je sa sedam putovanja: 1) od 23. do 26. oktobra 1956, 2) od 8. do 11. decembra 1956, 3) od 6. do 10. januara 1957, 4) od 12. do 20. februara 1957, 5) od 25. do 29. marta 1957, 6) od 22. do 25. aprila 1957. i 7) od 30. maja do 3. juna 1957. (Tab. VII-XIII)

       Na kartama je gustoća jaja ispod 1 m² površine mora prikazana izolinijama za četiri vrijednosti. One ograničavaju pojedine zone različitog intenziteta mriješćenja, a koje smo podijelili na zonu slabog (1 do 5 jaja/m²), srednjeg (6 do 15 jaja/m²), jakog (16 do 30 jaja/m²) i najjačeg (preko 30 jaja/m²) mriješćenja.

      Mriješćenje srdele započelo je u oktobru, jenjalo u martu, te prestalo krajem aprila. Jezgra najjačeg mriješćenja (hvarska jezgra) pojavljuje se najprije u oktobru u Hvarskom kanalu (sl. 2). U decembru se ona pomiče na zapad prema otvorenom moru, te se pojačava također nadolaženjem mrijesne srdele iz vanjskih područja. Njezin areal prostire se od otoka Drvenika, Šolte i jugozapadnog dijela Brača na jug, te ulazi i u zapadni dio Hvarskog i Korču­lanskog kanala. Area jakog mriješćenja seže još i dalje na jug sve do Sušca i Lastova. Oko otoka Sveca nazire se formiranje druge jezgre. Obje jezgre (hvarska i ona Sveca) razdvojene su zonama slabijeg mriješćenja (sl. 3).

       U januaru se areal hvarske jezgre mriješćenja širi, te prodire nešto u Splitski kanal i zaprema veće dijelove Hvarskog i Korčulanskog kanala, kao i otvorenog mora prema zapadu (sl. 4). - U februaru se hvarska jezgra izvlači iz Hvarskog kanala i širi na zapad skoro do otoka Visa, a na jugu prelazi dalje od rta otoka Korčule. Ogranak jakog mriješćenja pruža se iz Hvarskog kanala do kopna kod Makarske. U ovo doba već je formirana i jezgra kod Sveca. Obje jezgre odijeljene su sada zonom negativnom obzirom na jaja srdele (sl. 5). - U martu mriješćenje jenjava. Areal hvarskog mriješćenja svodi se na manje polje mriješćenja u jugozapadnom dijelu Korčulanskog kanala. Area mriješćenja kod Sveca pokazuje srednje jako mriješćenje oko otoka Biševa. U ovom mjesecu vremenske prilike dopustile su istraživanje i u području Palagruže, gdje je mriješćenje bilo najjačeg intenziteta (sl. 6). - U aprilu se areali hvarskog mriješćenja i onog kod Sveca jako smanjuju. Hvarsko mrije­šćenje obuhvata manji areal s centrom kod Paklenih otoka, a areal mrije­šćenja kod Sveca nalazi se između Sveca i Biševa. Oba areala karakterizira srednji i slabi intenzitet mriješćenja (sl. 7).

       U otvorenom srednjem Jadranu, dakle, maksimum mriješćenja trajao je od decembra do februara, ali se u različitim njegovim dijelovima pojavljivao u različitim mjesecima.

         U kanalskom području mriješćenje srdele pokazuje neko kolebanje inten­ziteta, što vjerojatno moramo pripisati djelomičnom utjecaju hvarske jezgre mriješćenja, odnosno i djelomičnom transportu planktonskih stadija srdele iz Hvarskog kanala i otvorenog mora u Brački, Splitski i Neretvanski kanal (Tab. I).

        Pojava maksimuma mriješćenja srdele je za pojedine kanale zabilježena također u različitim mjesecima između oktobra i marta.

        U maju uzorci planktona nisu više, u čitavom istraživanom području, sadržavali jaja srdele.

        Procenat uzoraka, koji predstavljaju različite gustoće jaja srdele ispod 1 m² površine mora, ukazuje na jakost mriješćenja srdele u pojedinim mjese­cima (Tab. II). Najjači intenzitet mriješćenja proteže se od oktobra do februara sa maksimumom u januaru i februaru. Jako mriješćenje pruža se od decem­bra do marta sa maksimumom u decembru i januaru. Mriješćenje srednjeg intenziteta (od oktobra do aprila) i slabog intenziteta (od oktobra do aprila) imaju dva maksimuma, prvo u decembru i martu, a drugo u oktobru i martu. Time što se maksimum jačeg mriješćenja (više od 16 jaja/m²) u januaru i februaru podudara sa minimumom slabijeg mriješćenja (manje od 16 jaja/m²) očito je ukazano na to, da se u sezoni 1956/57. maksimalno mriješćenje srdele odvijalo u januaru i februaru (sl. 8).

        Mriješćenje srdele započelo je kad se more ohladilo u oktobru. Pojava jaja zabilježena je u rasponu temperature morske vode od 19,6° do 12,4° C (mjereno na dubini od 20 m).

       U kanalskom području nađena su jaja srdele pri temperaturi između 19,6° i 12,4° C. Mriješćenje najjačeg intenziteta pojavilo se u jesen pri tempe­raturi između 19,2° i 15,6° C, a nastavlja se zimi pri temperaturi 12,5° i 14,7° C. Mriješćenje jakog intenziteta nalazimo u jesen pri temperaturi od 19,2° do 16,0° C, a zimi od 12,4° do 13,8° C.

       U otvorenom Jadranu nađena su jaja srdele pri temperaturi od 19,6° do 13,3° C. U ovom području se najjače mriješćenje pojavljuje u jesen pri temperaturi 16,4° i 16,3° C, a zimi pri temperaturi između 13,3° i 14,9° C. Mriješćenje jakog intenziteta pokazalo se u jesen pri temperaturi 16,5° C, a zimi pri 14,8° C.

       Između područja jačeg mriješćenja i susjednih područja negativnih obzirom na jaja srdele mogla se većinom zapaziti manja razlika srednjaka temperature. Morska voda u području mriješćenja bila je od oktobra do marta nešto hladnija (razlika srednjaka: u oktobru 0,4°, u decembru 0,2°, januaru 0,0°, februaru 0,3° i martu 0,3° C). Izuzev januara (kada nije nađena razlika) i u aprilu, kada je mriješćenje bilo na izmaku, morska voda bila je u području mriješćenja za 0,1° C toplija od susjednog negativnog područja (Tab. III). Slične odnose pokazivale su i aree pojedinih jezgara mriješćenja u odnosu na negativne aree obzirom na jaja srdele (Tab. IV). Između samih područja sa jezgrama mriješćenje bilo je također manjih razlika u srednjacima tempe­ratura (Tab. V).

       Od pozitivnih lovina u cijeloj sezoni mriješćenja otpada na jesen 37,0% lovina sa 31,3% jaja srdele, a na zimu 62,9% lovina sa 68,7% jaja.

      Raspored jaja ispod 1 m² površine mora u zimskom periodu pokazuje da su u svim dijelovima širokog temperaturnog intervala jaja srdele bila zastu­pljena u svim različitim gustoćama, što ne ukazuje na to, da bi postojala direktna korelacija intenziteta mriješćenja srdele i temperature.

       Salinitet je na postajama pozitivnim za nalaz jaja srdele kolebao u istra­živanom području od 37,75‰ do 38,87‰.

       U kanalskom području, gdje je na pozitivnim postajama salinitet iznosio u toku sezone mriješćenja od 37,75‰ do 38,73‰, najintenzivnije mriješćenje odvijalo se u jesen pri salinitetu od 38,58‰ do 38,70‰, a zimi od 38,04‰ do 38,69‰. Mriješćenje jakog intenziteta pokazalo se u jesen pri salinitetu od 38,58‰ do 38,68‰, a zimi od 38,10‰ do 38,21‰.

       U otvorenom Jadranu, na pozitivnim postajama u toku sezone mriješćenja salinitet je iznosio od 37,99‰ do 38,87‰. Mriješćenje najjačeg intenziteta u ovom području odvijalo se u jesen pri salinitetu od 38,48‰ do 38,66‰, a u zimskim mjesecima pri salinitetu od 38,31‰ do 38,46‰. Jako mriješćenje se u jesen odvijalo pri salinitetu od 38,66‰, a zimi od 38,53‰ do 38,62‰.

       Između area jačeg mriješćenja i susjednih area negativnih za jaja srdele postojala je mala razlika srednjaka saliniteta. Osim u martu, kada je mrije­šćenje jenjavalo, salinitet je bio uvijek niži u areama mriješćenja (Tab. VI).

       Najjače mriješćenje odvijalo se u sezoni 1956/57, kako je spomenuto, pri salinitetu 38,04‰ do 38,70‰, ali su uzorci s najvećom gustoćom jaja bili grupi­rani u granicama saliniteta između 38,28‰ i 38,48‰. Ovaj rezultat istraživanja ukazuje da bi salinitet mogao biti jedan od faktora koji kontrolira distribuciju jaja srdele.