Vrulje Kaštelanskog zaljeva

Morfologija, hidrološka struktura, hidrogeološka svojstva, geotektonski odnosi

Sažetak

       Obalni i otočni pojas jadranskog basena obiluje podmorskim slatkovod­nim izvorima - »vruljama« - koje predstavljaju značajan fenomen hidro­grafije krša. Njihovu masovnu pojavu uvjetuje intenzivna cirkulacija podzem­nih voda u području Dinarskog primorskog krša, koje je, zahvaljujući geolo­škoj građi jadranske obale i otoka, moglo maksimalno razviti specifične mor­fološke i hidrogeološke pojave.

        U sklopu istraživanja vrulja u Jadranskom moru i u vezi s tim cirkulacije podzemnih voda u priobalnom području krša, izvršena su po prvi put u Jadranu kompleksna hidrogeološka ispitivanja vrulja Kaštelanskog zaljeva kod Splita. Postignuti rezultati ovih ispitivanja predstavljaju prilog poznavanju njihove morfogeneze, hidrološke strukture, hidrogeologije i geotektonskih odnosa.

       Provedenim istraživanjima na vruljama Kaštelanskog zaljeva je utvrđeno slijedeće:

      Morfološki aspekt vrulja odgovara potopljenim fosilnim vrtačama predi­luvijalne starosti, koje su formirane u kontinentalnoj fazi Dinarskog primorskog krša. U vezi s tim je izneseno mišljenje da se ovaj fenomen može tretirati kao prilog geomorfološkoj metodi za utvrđivanje postdiluvijalne marinske transgresije na istočnoj obali Jadrana. 

       Hidrološka struktura vrulja je pod direktnim uplivom oborina i u njihovoj zavisnosti intenzivnije cirkulacije podzemnih voda koje na istraženim vruljama izbijaju. Utvrđena su u toku hidrološke godine dva vremenska razdoblja u kojima se vrulje po hidrografskim svojstvima razlikuju, odnosno izjednačavaju kojima sa morskom vodom Kaštelanskog zaljeva. To su: period zime sa kasnom jeseni i ranim proljećem i period ljeta sa kasnim proljećem i ranom jeseni. U zim­skom razdoblju vrulje ispoljavaju homotermiju i niže vrijednosti saliniteta koje u izuzetnim meteorološkim prilikama uvjetuju i pojavu leda na otvorenom dijelu zaljeva. U ljetnom razdoblju ovih specifičnosti u njihovoj hidrološkoj strukturi nestaje. Značajno je, međutim, da su vrulje u ovom razdoblju u pridnenim slojevima manje slanosti od vode Kaštelanskog zaljeva što upućuje na njihovu aktivnost, iako se ista vidljivo ne manifestira na površini. Druga značajna spoznaja leži u činjenici da su kontinentalne, podzemne vode skoro u toku čitave hidrološke godine izuzev zimskih mjeseci toplije od morske vode Kaštelanskog zaljeva.

        Talozi okolnog područja vrulja se po teksturno-sedimentološkim svojstvima također razlikuju od sedimentološkog pokrova Kaštelanskog zaljeva. Na obodu potopljenih vrtača se taloži krupnozrni pijesak zaobljenih bridova terigenog porijekla, transportiran podzemnim vodama, kao i terra rossa.

        Po litološkom i mikropaleontološkom sastavu, potopljene vrtače pripadaju eocenskim laporovitim vapnencima, te se po geološkoj građi uklapaju u flišnu sinklinalu Kaštelanskog zaljeva.

       Stijenske mase hidrološkog zaleđa Kaštelanskog zaljeva su okarakteri­zirane takvim hidrogeološkim svojstvima, da u međusobnim odnosima imaju funkcije kolektora i izolatora. Gornjo-kredni vapnenci i dolomiti su vodopropusni, te zauzimaju centralni položaj u ovom zaleđu, a nalaze se između nepropusnih naslaga trijaske formacije u pozadini i paleogenskih naslaga u obalnom pojasu Kaštelanskog zaljeva. Visoki reljef i jak hidrostatski tlak u hidrološkom zaleđu pospješuju gravitiranje podzemnih voda prema moru.

       Geotektonski odnosi u geologiji istraženog područja su presudni za izbi­janje podzemnih voda na vruljama Kaštelanskog zaljeva. Verfenske naslage u pozadini, kao i paleogenske naslage na obalnom pojasu Kaštelanskog zaljeva nalaze se prema gornjokrednim vapnencima i dolomitima duž reversnih rasjeda. Potopljene vrtače, evidentirane na morskom dnu, se također mogu tretirati kao indikator rasjedne linije, duž koje su i formirane u kontinentalnoj fazi ovog dijela Dinarskog primorskog krša. Ove vrtače su marinskom transgresijom potopljene, a intenzivnom cirkulacijom podzemnih voda fungiraju u recentnim uslovima kao vrulje.