Istraživanja zooplanktona u Malom i Velikom jezeru na otoku Mljetu (1952-1953)

Sažetak

       Ispitivanja, koja se obrađuju u ovoj radnji, dio su kompleksnih istra­živanja, poduzetih u namjeri da se registrira postojeće stanje u mljetskim jezerima i da se odredi stupanj njihove produktivnosti, što je bilo pove­zano s kasnijim pokusima umjetnog povećanja produktiviteta.

      Istraživano područje obuhvaćalo je t. zv. jezera na otoku Mljetu (Ve­liko jezero, 1.4 km²; Malo jezero, 0.2 km²), koja su međusobno spojena uskim i plitkim kanalom. Prodorom kroz usku prevlaku povezano je Veliko jezero s otvorenim morem. U svrhu usporedbe, istraživanja su izvr­šena i na jednoj postaji pred ulazom u jezera (Gonoturska).

       Za kvantitativnu i kvalitativnu analizu zooplanktona poslužile su lovine, koje su izvučene vertikalnom Hensenovom mrežom u vremenu od februara 1952. do februara 1953. Podaci o vertikalnim migracijama po­tječu od lovina, koje su dobivene upotrebom vertikalne Nansenove mreže sa zatvaračem.

       Da bi se postigli što točniji kvalitativni podaci, mjerilo se težinu vlažnog i suhog zooplanktona, kao i volumen sedimenta, a vršilo se i brojanje sveukupnog zooplanktona.

       1. Proučavanjem kvantitativnih podataka našlo se, da krivulje vrijednosti navedenih mjerenja u Malom jezeru ne pokazuju velikih variranja. Ustanovilo se, da je uzrok tome prilično stalan sastav zooplanktona, koji je zastupan uglavnom od kopepoda, pa ne pokazuje većih promjena u volumenu i sadržaju vode (Sl. 3, 10).

       Za Veliko jezero se utvrdilo, da postoje znatno veće razlike uslijed jačeg variranja zooplanktonskog sastava. Ustanovio se, da visoke vrijednosti volumena i vlažne težine prouzrokuje pojava odraslih sagita, koje sadrže velik postotak vode, dok visoke vrijednosti suhe težine, a niske vrijednosti volumena, izazivlju larve moluski (Sl. 4, 11).

       Za postaju Gonoturska (sl. 5) opazilo se, da su u maju došle do izra­žaja znatne razlike između broja organizama s jedne strane, te volumena sedimenta, vlažne i suhe težine s druge strane, koje su nastale uslijed maksimalnih količina mlađih kopepodskih stadija.

      2. Usporedba vrijednosti suhe težine zooplanktonske biomase u Ma­lom jezeru, Gonoturskoj i Velikom jezeru pokazuje omjer 1:3:17,7 (Sl. 6).

      3. Ustanovilo se nadalje, da Veliko jezero, po svojim visokim vri­jednostima zooplanktonske biomase, mnogo otskače od svih do sada po­znatih vrijednosti za područje Jadrana (Tabl. 4).

      4. Iz mjesečnih srednjaka suhe težine zooplanktona utvrdilo se, da se maksimalne količine u Malom i Velikom jezeru stalno javljaju u ljet­nim mjesecima, u doba najviših temperatura površinskih slojeva, dok se minimalne količine javljaju zimi (Sl. 7., 8.). Naprotiv, na vanjskoj po­staji Gonoturska (Sl. 9) javljaju se maksimalne vrijednosti suhe težine zooplanktona tek koncem zime i početkom proljeća, a minimalne u jeseni.

      5. Ispitivanja su pokazala, da su kopepoda procentno najjače za­stupana skupina u Velikom jezeru (27-97%), kao i u Malom jezeru (84-97%). U Malom jezeru od kopepoda najbrojnije vrste su Acartia clausi (50,88%) i Centropages kröyeri (31,04%). U Velikom Jezeru prvo mjesto zauzimlje Pseudocalanus elongatus (43,3%), a zatim vrste Calanus helgolandicus (14,5%) i Paracalanus parvus (11,4%).

      6. U vezi hidrografskih i topografskih prilika u mljetskim jezerima ustanovilo se, da u Malom jezeru - koje je kao plitki bazen podložno ve­likim godišnjim promjenama, temperature i saliniteta, a ima i zonu H₂S (B u l j a n, 1956), koja leži na dubini od 19-20 m - živi samo mali broj euritermnih i eurihanilih vrsta, kao što su kopepodi Acartia clausi, Para­calanus parvus, Centropages kröyeri, Oitona nana i hetognat Sagitta setosa. Samo u augustu i septembru 1954. g. naišlo se na neke primjerke vrste Calanus helgolandicus u području Malog Jezera, a nešto jače pro­vjetravanje toga jezera i smanjenje zone H₂S opazilo se još prije, u julu i augustu iste godine. U Velikom jezeru, koje je znatno dublje od Malog jezera, našlo se da u ljetnim mjesecima prevladava pri dnu niska tem­peratura, pa izgleda da ovakve hidrografske prilike pogoduju razvoju vrsta Pseudocalanus elongatus i Calanus helgolandicus, koje su nađene u većim količinama naročito za vrijeme ljetnih mjeseci. Za vrstu Pseudocalanus el. se utvrdilo, da se stalno zadržava u pridnenim hladnijim slo­jevima. Na vanjskoj postaji Gonoturska naišlo se na zooplankton, koji se bogatstvom vrsta razlikuje od planktona u jezerima. Ustanovilo se da je znatno ograničen utjecaj otvorenog Jadrana na Veliko jezero, a plitka uvala Soline da je očita zapreka za prelaženje organizama otvorenog Jadrana, naročito onih, koji žive u dubljim slojevima.

      7. Kvalitativne analize u ovom radu daju uvida u sastav vrsta (Tabl. 5), na koje se naišlo u toku istraživanja, a prikazano je i njihovo pojavljivanje u toku godine.

      Calanus helgolandicus javlja se u Velikom jezeru u maksimalnim količinama tokom augusta (♀) i septembra (♂), a u minimalnim ko­ličinama u maju (Sl. 13). Mlađi kopepoditski stadiji opažaju se u svim mjesecima osim u junu, julu i augustu, iz čega bi se moglo naslućivati da postoje najmanje dvije generacije tokom godine. Na adultne primjerke nailazilo se kroz ljetne mjesece, za dnevne svjetlosti, u sloju ispod 20 m, a u zimsko doba pri samoj površini.

       Maksimalni broj adultnih primjeraka vrste Paracalanus parvus opažen je u Malom jezeru u maju (Sl. 15, 17), a u Velikom jezeru u junu (Sl. 16). Najveći broj kopepodita ulovljen je u Malom jezeru koncem marta i početkom aprila, a najmanji broj u augustu. Ova vrsta se stalno nalazi u površinskim slojevima, pri temperaturi od 4,5 do 29° C i salinitetu od 27,0 do 37,1‰. 

     Pseudocalanus elongatus u najvećim količinama javlja se u julu, a najmanjim u decembru (Sl. 18). Ova vrsta je stalno prisutna u dubljim slojevima, u granicama temperature od 9,4 do 21,0° C.

       Kopepod Acartia clausi najbrojniji je u Malom jezeru u julu (Sl. 19, 21), a u Velikom jezeru u aprilu. (SI. 20, 22). Živi stalno u površinskim slojevima.

      Centropages kröyeri javlja se u Malom jezeru kroz cijelu godinu (Sl. 23, 24), a u Velikom jezeru samo od maja do novembra (Sl. 20, 25). Opazilo se da su maksimalne količine adultnih primjeraka nastupile u Velikom jezeru u julu, a u Malom jezeru u augustu. Utvrdilo se da ova vrsta živi stalno u površinskim slojevima.

      Oitona nana prisutna je u Malom jezeru u manjim količinama, a u Velikom jezeru u nešto većim, koje su bile maksimalne u decembru.

      Filopoda Evadne spinifera i Evadne tergestina, te Penilia avirostris prisutni su u manjim količinama u Velikom jezeru u junu, augustu i septembru.

      Pojava dekapodnih larvi uslijedila je u maksimalnim količinama u Malom jezeru u augustu, a u Velikom jezeru u maju (Sl. 10, 11).

     Oicopleura dioica pojavila se u većem broju na području Velikog jezera u maju (Sl. 11.).

     Sagitta setosa dosiže najveće količine u Velikom jezeru u augustu, a u Malom jezeru u julu (Sl. 10, 11). Spolno nezreli primjerci prisutni su u Malom jezeru u većim količinama u januaru, februaru i julu, a u Velikom jezeru u januaru, februaru i augustu. U Velikom jezeru našlo se primjeraka od 17 mm, dok su najveći primjerci, do sada poznati iz jadranskog područja, iznosili samo 8 mm.

       Manje količine larvi Lamellibranchiata pojavile su se u Malom jezeru u januaru, februaru, novembru i decembru, dok se u Velikom jezeru stalno nailazi na veće količine, osim u maju i junu. Pojava maksimalnih količina Gastropoda uslijedila je u augustu (Sl. 26).

        Hidromeduze Obelia dichotoma i Bougainvillia autumnalis, skifomedusa Aurelia aurita i sifonofora Muggiaea kochii prisutne su u nešto većem broju u septembru.

      Od ribljih jaja i larvi u Velikom, kao i u Malom jezeru, naročito su zastupana jaja Engraulis encrasicholus, na koja se nailazi od maja do septembra.