Kvantitativna ekološka ispitivanja zooplanktona za vrijeme pokusa fertilizacije u Velikom Jezeru (o. Mljet)

Sažetak

       Na bogatom materijalu sakupljenom u sklopu kompleksnih oceanografskih istraživanja od 1951-1955. god. u području Mljetskih jezera izvršena su ekološka ispitivanja zooplanktona. Ovaj rad donosi rezulate ispitivanja, za vrijeme pokusa umjetne fertilizacije u uvali Veliko jezero.

       Ispitivanja su pokazala da su Mljetska jezera zbog specijalnih topografsko-hidrografskih svojstava jedinstveni biotop za ekološka ispitivanja planktonskih zajednica. Ova duboka uvala u jednom dijelu (Veliko jezero) sačuva vrlo niske temperature i u ljetnjem periodu. Ulazne i izlazne struje su površinskog karak­tera, jer je ulaz vrlo uzak i plitak pa pošto jezera nemaju velike izmjene vode sa otvorenim morem, mogla su poslužiti kao veliki prirodni akvarij. U bazenu Velikog jezera temperatura varira od 8,2 do 27,0° C, a salinitet od 30,0 do 37,2‰. Uslijed ovih promjena dolazi do oscilacija gustoće morske vode pa u površinskim slojevima gustoća varira od 22,7 do 28,3 σ_t, Prozirnost morske vode znatno se mijenja iz sezone u sezonu, a godišnje razlike mogu biti od 10.5 do 21 m. U uvali Malo jezero utvrđeno je povremeno prisustvo H₂S, pa je ovaj dio jezera u to doba znatno siromašniji vrstama od Velikog jezera. Tako je nađeno da je u 1954. god. Malo jezero bilo prozračeno, odnosno bez H₂S, a istodobno su nađene i znatne količine kopepoda C. helgolandicus koji se ranije nije zadržavao u ovom dijelu jezera.

       Kao glavna kvalitativna karakteristika zooplanktonske zajednice ovog biotopa, utvrđeno je, da je zooplankton zastupan s malim brojem vrsta, ali s velikom gustoćom populacije. Glavnu biomasu sačinjavaju kopepodi koji su tokom godine zastupani od 27,9-94,6%, zatim slijede larve moluska sa 1,1-64,5%, hetognati 0,4-9,2%, kopelati 0-8,1%, a iza toga ostale grupe u manjim količinama.

       Među kopepodima, po biomasi, na prvom mjestu dolazi Calanus helgolan­dicus, a zatim slijede Paracalanus parvus i Psudocalanus elongatus. Nađeno je da gustoća populacije kopepoda C. helgolandicus u Velikom jezeru dostigne naj­više vrijednosti do sada zabilježene u Jadranu.

      Ispitivanjem kolebanja sveukupne zooplanktonske biomase (suha težina) utvrdilo se da Veliko jezero, po visini »standing crop-a« zooplanktona dolazi na prvo mjesto u odnosu na druga područja u Jadranu.

      Sezonsko variranje u produkciji zooplanktona pokazuje da se maksimalne količine uvijek javljaju u toku toplijih mjeseci (juni, juli i august), dok u otvo­renom Jadranu obično znatno ranije, već u martu i aprilu.

        Ispitivan je odnos između kolebanja zooplanktonske biomase i ekoloških faktora, pa je odnos između zooplanktona i bakterija pokazao da povećanje zooplanktonske biomase pada u isto doba (1952. god.) ili pak nešto ranije (1951. god.) nego povećanje bakterijske biomase. Odnos između zooplanktona i fito­planktona nekako je sličan, tj. 1952. i 1953. god. porast zooplanktona nastupa iza fitoplanktona osim 1954. god. Tada je glavni proljetni maksimum fitoplanktona kratko trajao pa ga se nije uspjelo registrirati, a kasnije do povećanja fitoplank­tona došlo je uslijed fertilizacije (P u c h e r - P e t k o v i ć, 1960).

      Analizirajući kretanje vrijednosti zooplanktonske biomase u odnosu na pro­mjene temperature, utvrdilo se, da porastom temperature, raste i biomasa zoo­planktona. Ovo je posljedica što se, osim povećanja produkcije fitoplanktona, zatim razmnožavanja holozooplanktona, javlja u toplijem dijelu godine i jače prisustvo merozooplanktona. Prema nalazima izgleda da uslijed povišenja tempe­rature površinskih slojeva, može doći do horizontalnog pomicanja zooplanktona prema jezerskoj depresiji (postaje Vrbovačka), gdje vladaju prilično stabilne niske temperature i tokom ljetnjih mjeseci. Ovo može prouzrokovati izvjesno povećanje biomase ili gustoće zooplanktona u ovom dijelu jezera.

      Do promjene prozirnosti morske vode došlo je ne samo radi povećanja pro­dukcije fitoplanktona (P u c h e r - P e t k o v i ć, 1960), već i radi jačeg pove­ćanja zooplanktonske biomase. Međutim bila je zabilježena mala prozirnost i kod niskih vrijednosti zooplanktona, ali kod pojave kopelata Oicopleura dioica u velikim količinama.

      Nađeno je da se vrijednosti suhe težine zooplankonske biomase iz 1951. god., tj. prije fertilizacije i one iz 1954. god. za vrijeme fertilizacije, razlikuju za 8,8 mg po m³ ili cca 42%, pa je to još jedan indirektan dokaz povećanja primarne pro­dukcije u Velikom jezeru nakon fertilizacije, pored onih koji su bili ranije utvr­đeni od  B u l j a n a  (1957),  M o r o v i ć a  (1958)  i  P u c h e r - P e t k o v i ć (1960. godine).

       Osim toga utvrđeno je povišenje karnivora u 1953. god., a naročito pelagične ribe i to posebno larvalnih stadija, koji su uslijed dobrih prilika za ishranu imali i smanjen mortalitet (B u l j a n, 1957;  V u č e t i ć, 1957), pa se smatra, da je to pridonijelo, da se produkcija zooplanktona zadržala u ravnoteži, odnosno da nije došlo do jačeg nagomilavanja »standing crop-a« zooplanktona, što je ujedno (C u s h i n g, 1959) znak dobro uravnoteženog sistema ili ciklusa produkcije.