Biotička akcija u obraštajnim zajednicama na jestivim školjkama - kamenice (Ostrea edulis LINNAEUS) i dagnje (Mytilus galloprovincialis LAMARCK) u sjevernom Jadranu

Sažetak

      Biotička akcija između članova obraštajnih zajednica u Jadranu skoro je nepoznata, a njezino poznavanje je značajno posebno kod uzgoja školjaka, jer ih biogena komponenta neretko može uništiti. Zato se pokušalo na osnovu svih karakteristika obrašćivača (prisutnost, vrsta habitusa, način i brzina rasta, vitalnost, proces odumiranja i oživljavanja, odnos ka supstratu i sezoni, afinitet individua iste vrste, odnos imigracije—emigracije i posebno proces direktnog i indirektnog biološkog isključenja), koje je bilo moguće pratiti »in situ«, da se organizmi izdiferenciraju po stepenu aktivnosti. Tako su epibionti klasificirani u 5 sledećih tipova: I tip — nadmoćni organizmi prvog ranga (superior organisms 1^st range) (predatori), II tip — nadmoćni organizmi drugog ranga (superior organisms 2^nd range) (pljosnati i slabo izdignuti orga­nizmi), III tip — nadmoćni organizmi trećeg ranga (superior organisms 3^rd range) (uspravni i razgranati sesilni epibionti), IV tip — nadmoćni organizmi četvrtog ranga (superior organisms 4^th range) (semisesilni emigrirajući orga­nizmi), V tip — podređeni organizmi (subordinate organisms) (pljosnati i slabo izdignuti epibiont). Nadalje su epibionti podeljeni na aktivne (»agresore«), neaktivne i podređene (»žrtve«) po tome da li direktno ili indirektno utiču na pojavu »biološkog isključenja« (biological exclusion — H a r r i s, 1946).

      U obraštajnoj zajednici su najaktivniji predatori (I tip) i to Turbellaria koji među epibiontima najčešće uništavaju dagnje i dlakave dagnje. Od sesil- nih organizama najviše ugrožavaju druge članove u zajednici sinascidije i spužve (II tip) zbog vrlo brzog i pljosnatog rasta kolonija. Uspravne forme (III tip) (alge, spužve, hidroidi, žbunasti briozoji) uglavnom deluju indirektno na pojavu »biološkog isključenja« na epibionte koji su ispod njih. Semisesilni organizmi (puževi, školjke) (IV tip) također utiču direktno i indirektno na druge članove, ali u manjoj meri, jer često emigriraju iz zajednice. Podređeni organizmi (pljosnate alge, sesilne školjke, sesilni poliheti, balanidi, pljosnati briozoji) (V tip) su najčešće »žrtve« u zajednici jer su uglavnom epibionti prvog stupnja, manjih dimenzija, pljosnatog ili nešto izdignutog rasta. Svi tipovi osim I i II mogu biti na direktan način »biološki isključeni«, a na indirektan način svi organizmi osim predatora.

      Međuodnosi u zajednicama su u manjoj korelaciji s karakterom supstrata (valve kamenica, daganja), a više s lokalitetom, strukturom zajednica, ekolo­škim i fiziološkim svojstvima obrašćivača. Tako je u rovinjskoj severnoj luci (zagađena uglavnom otpadnim organskim materijama urbanog i industrijskog porekla) bila najintenzivnija i najčešća biotička akcija, prioritetno zbog prisu­stva predatora, kao »agresora« školjaka, a i jače ekspanzije kolonija sinas­cidije Diplosoma listerianum, preko podređenih epibionata V tipa, posebno kamenica, juvenilnih i preadultnih balanida.