Procjena abundancije pelagične ribe na istočnoj obali Jadranskog mora s posebnim osvrtom na populaciju srdele Sardina pilchardus WALB.

Sažetak

        Srdele (Sardina pilchardus Walb.) je najvažnija pelagična vrsta istočne obale Jadranskog mora. U ukupnoj lovini Jugoslavije čini u prosjeku 47% ukupne lovine SFRJ. Smatra se da na istočnoj obali Jadrana obitava jedinstveni eksploatacioni stock, iako na temelju ispitivanja odnosa između dužine ribe i dužine glave, broja branchispina i težine, može se pretpostaviti da postoji određena fiziološka razlika između populacije srdele sjevernog i srednjeg Jadrana, uz mogućnost postojanja mješanja na mrijestilištima.

        Kako između intenziteta ribolova i veličine populacije postoji funkcionalna ovisnost koja se direktno odražava na visinu ribolovne smrtnosti i time na sveukupni rast populacije, to smo u radu nastojali utvrditi ovu povezanost i dati odgovor na pitanja: kolika je sirovinska baza srdele u Jadranu, koliki je maksimalni nivo dozvoljenog iskorištavanja eksploatirane populacije i koliki je nivo potrebnog intenziteta ribolova za dozvoljeni optimum lovine srdele.

       Studija obuhvaća statističke podatke ukupne lovine srdele i odgovaraju­ćeg ribolovnog napora za vremensko razdoblje 1963 - 1978., u kojoj su upotrebljeni produkcioni modeli: linearni (S c h a e f e r, 1954) i eksponecijalni (F o x, 1970).

       U ukupnoj godišnjoj lovini male plave ribe SFRJ, srdela u prosjeku čini 61,1% s rasponom od 29,1% do 83,7%. Godišnja lovina srdele od 5.023 tona u 1963. godini povećana je do 22.244 tona u 1978. godini. Indeks rasta lovine srdele u analiziranom razdoblju bio je 1.132 tona/godinu. Lovina srdele kao ostale male plave ribe sezonskog je karaktera i veće ukupne lovine se općenito ostvaruju u jesenskom i proljetnom razdoblju, kad su vrijednosti izračunatog indeksa abundancije populacije više. Ljetne lovine odgovaraju najvišim vri­jednostima utrošenog efektivnog ribolovnog napora i veoma niskim indeksima abundancije populacije.

       Izračunato je, da pri stalnom trendu smanjenja ribolovnog napora, lovina po jedinici napora, tj. indeks abundancije pokazuje tendenciju rasta (b = 248,82 kg/danu). Ova relacija je uvjetovana, vjerojatno, povećanjem ribolovne efikas­nosti brodova plivaričara uvođenjem ultrazvučnih detektora, uz povećanje veličine populacije.

        Linearna i eksponencijalna korelacija između lovine po jedinici napora i odgovarajućeg ribolovnog napora su negativno signifikantne (r = 0,806, P < 0,05 odnosno r = - 0,759, P < 0.05). Njihova funkcionalna ovisnost dozvo­ljava metodološki pristup globalnog produkcionog modela. Biološke karakte­ristike eksploatirane populacije srdele zadovoljavaju također uvjete za bolje i točnije korištenje modela.

        Produkcionim modelima izračunato je da se veličina populacije srdele uzduž istočne obale Jadrana, za period 1967 - 1978. godine, kreće od 95.355 tona prema S c h a e f e r o v o m modelu do 121.634 tona prema F o x o v o m modelu. Veličina populacije bila je 66.000 tona u 1967. godini i 106.000 tona u 1978. godini. Maksimalna veličina populacija ograničena ambijentalnim pri­likama sredine bila bi 195.000 tona prema linearnom modelu i 329.000 tona prema eksponencijalnom modelu. Navedena veličina populacije omogućava sli­jedeće optimalne nivoe iskorištavanja:

        — optimalna lovina po jedinici napora od 3.805 do 6.565 kg po brodu tokom jednog efektivnog ribolovnog dana;

       — optimalni ribolovni napor u lovu srdele trebao bi se kretati u rasponu između 4.115 i 5.292 efektivnih ribolovnih dana tokom jedne godine;

       — maksimalna godišnja lovina srdele koja odgovara maksimalnom dozvo­ljenom nivou iskorištavanja ne bi smjela biti veća od 20.133 tona.

      Koristeći statističke podatke mjesečnih lovina srdele i odgovarajućeg ribolovnog napora za razdoblje 1967 - 1979. godine, izračunati su koeficijenti smrt­nosti populacije. Koeficijent ukupne smrtnosti nalazi se u rasponu od Z = 0,938 do Z = 1,364. Koeficijent prirodne smrtnosti srdele iznosi M = 0,802, što je u skladu s biološkim i ekološkim karakteristikama vrsta i s vrijedno­stima izračunatim za druga područja (Mediteran). Koeficijent ribolovne smrt­nosti u prosjeku iznosi F = 0,290.

        Vrijednost izračunatog koeficijenta lovnosti populacije srdele iznosi q = 3,99 x 10^-5. Godišnje vrijednosti q pokazuju slabi trend smanjenja u odnosu na lovine po jedinici napora. Iz analiza godišnjih promjena koeficijenta lov­nosti može se pretpostaviti da se areal koji populacija srdele obitava prostorno i vremenski mijenja zbog bioloških potreba. Nađeno je da je koeficijent lov­nosti obrnuto proporcionalan veličini populacije, što znači da je samo dio ukupne populacije bio stalno eksploatiran.